CO JEST PRZYCZYNĄ CHOROBY?
IBR charakteryzuje się zapaleniem górnych dróg oddechowych spowodowanym herpeswirusem bydła typu 1 (BHV-1). Zwierzę zakażone tą zakaźną chorobą dróg oddechowych automatycznie staje się nosicielem.
JAK ROZPRZESTRZENIA SIĘ ZAKAŻENIE?
Do zakażenia dochodzi poprzez drogi oddechowe, czemu sprzyja kontakt między zwierzętami. Stres ma niekorzystny wpływ na możliwość reaktywacji (przebudzenia z uśpienia) wirusa i jego wydalanie, zwiększając ryzyko zakażeń w stadzie.
Zakażone bydło po wyzdrowieniu może rozwinąć pod wpływem stresu bezobjawowe zakażenie utajone.
Uważa się, że utajone zakażenie IBR rozwija się u prawie wszystkich zwierząt pierwotnie zakażonych, przy czym wirus pozostaje zwykle w stanie uśpienia przez długi czas – aż do momentu, gdy stres wywoła wydalanie wirusa.
Wirus może przenosić się na niezakażone bydło poprzez bezpośredni kontakt, skażone materiały i sprzęt oraz drogą kropelkową. Ponieważ IBR jest chorobą wysoce zakaźną, która z dużą łatwością przenosi się między zwierzętami, konieczne jest wdrożenie środków bezpieczeństwa biologicznego i immunoprofilaktyki w celu zminimalizowania ryzyka zakażenia IBR.
Czynniki ryzyka IBR:
- wprowadzenie do hodowli nowych zwierząt;
- kontakt nos-nos między zakażonymi i niezakażonymi zwierzętami;
- pracownicy i sprzęt;
- nasienie i zarodki;
- utajeni (latentni) nosiciele narażeni na stres na przykład w wyniku przemieszczania się stada, zamknięcia w pomieszczeniu i/lub wycielenia.
JAKIE SĄ OBJAWY KLINICZNE?
Do najpowszechniejszych objawów klinicznych IBR należą te ze strony układu oddechowego, które w łagodniejszych przypadkach można pomylić z objawami zapaleń płuc o innej przyczynie. W takiej sytuacji jedynymi symptomami mogącymi jednoznacznie wskazywać na IBR jest zapalenie spojówek, sporadyczny kaszel i słaba mleczność. Niektóre szczepy wirusa mogą jednak wywoływać ciężką postać choroby.
Objawy kliniczne pojawiają się najczęściej w ciągu 2-3 tygodni po transporcie, sprzedaży, umieszczeniu w oborze lub innych stresujących wydarzeniach, takich jak np. wycielenie. Podczas wybuchu IBR zachorowalność może wynosić 100%, śmiertelność jest jednak zwykle mniejsza niż 2%. Pierwsze dwa lub trzy zwierzęta dotknięte chorobą zwykle rozwijają najpoważniejsze objawy kliniczne.
Zakażone bydło traci apetyt, u zwierząt może pojawić się także wysoka gorączka (41-42°C) z ropną wydzieliną z oczu i nosa. Objawy kliniczne IBR są różne, jednak przy poważnym przebiegu zwierzęta są zazwyczaj przygnębione, ospałe, mają opuszczone łby.
Przy zapaleniu spojówek niejednokrotnie pojawia się obrzęk powiek, a w ciężkich przypadkach także owrzodzenia nosa. Choć nie obserwuje się zmian w jamie ustnej, może występować ślinotok z powodu zastoju w żwaczu.
Często występuje też brak apetytu, utrata masy ciała i spadek produkcji mleka, co może być dotkliwe dla hodowcy. Do śmierci zwierzęcia dochodzi rzadko i zwykle jest ona spowodowana poważnym uszkodzeniem, martwicą i wtórną infekcją bakteryjną tchawicy z towarzyszącym jej wziewnym zapaleniem płuc.
Wirus wywołujący IBR, BHV-1, powodujący również otręt u samic oraz zakaźne zapalenie napletka u samców, może prowadzić do poronień i deformacji płodu.
IBR jest główną przyczyną poronień krów na całym świecie. Herpeswirus bydła typu 1 jest szeroko rozpowszechniony, powoduje utajone (latentne) infekcje i ma charakter nawracający, dlatego właśnie każda krowa z dodatnim mianem IBR jest traktowana jako potencjalny nosiciel. Wirus migruje do łożyska razem z leukocytami; przez następne 2 tygodnie do 4 miesięcy powoduje zapalenie łożyska, następnie zakaża płód i powoduje jego obumarcie w ciągu 24 godzin.
Chociaż kliniczne IBR obserwuje się obecnie dość rzadko ponieważ zwykle przyjmuje ono formę przewlekłą,
długoterminowe skutki choroby powodują istotne problemy w gospodarstwie, takie jak zmniejszenie
produkcji mleka, niepłodność i zapalenia płuc.
JAK ZDIAGNOZOWAĆ IBR?
Aktywne infekcje diagnozuje się przez bezpośrednie wykrycie wirusa za pomocą PCR lub testów przeciwciał fluorescencyjnych w wydzielinach z oczu lub nosa. Rozpoznanie utajonych infekcji można przeprowadzić za pomocą badań serologicznych (próbki krwi).
Pomiar miana przeciwciał w mleku może być bardzo przydatnym sposobem określania statusu IBR stada. Ujemny wynik nie musi jednak wcale oznaczać, że stado jest wolne od IBR, ponieważ do 20% stada mlecznego może być latentnie zakażone, zanim wynik badania mleka okaże się pozytywny. Dlatego właśnie badania krwi są niezbędne do potwierdzenia negatywnego statusu stada.
Nieskomplikowane infekcje BHV-1 można rozpoznać na podstawie charakterystycznych objawów i zmian. Mimo to z uwagi na rozmaite formy przebiegu choroby, najskuteczniejsze różnicowanie BHV-1 od innych infekcji wirusowych polega na wykonaniu izolacji wirusa. W tym celu próbki należy pobrać we wczesnym stadium choroby. Postawienie diagnozy powinno być możliwe w ciągu 2-3 dni. Do jej potwierdzenia można także wykorzystać wzrost miana przeciwciał w surowicy. Niemożliwe jest jednak wykrycie rosnącego miana przeciwciał w przypadku poronienia ponieważ infekcja zwykle pojawia się na długo przed poronieniem, gdy miana są już maksymalnie wysokie.
Poronienie spowodowane zakażeniem BHV-1 można zdiagnozować poprzez identyfikację charakterystycznych zmian i wykrycie wirusa w tkankach płodu za pomocą testu PCR, izolacji wirusa, immunoperoksydazy lub techniką barwienia fluorescencyjnego. Także zmiany makroskopowe i mikroskopowe wykryte wkrótce po śmierci mogą pomóc w postawieniu diagnozy. Test PCR ma natomiast zastosowanie do identyfikacji antygenu w różnych tkankach lub wysiękach.
JAK KONTROLOWAĆ IBR?
Aby zapobiec wprowadzeniu wirusa, stada można chronić za pomocą bioasekuracji.
Eliminacja wirusa z zamkniętych stad jest możliwa dzięki testom i szczepieniom. Jednak utrzymywanie stada wolnego od IBR wymaga starannego stosowania zasad bioasekuracji, w tym profilaktyki swoistej i kwarantanny nowo zakupionego bydła o niepewnym statusie.
Zapobieganie zapaleniu płuc wywołanemu gorączką transportową powinno koncentrować się na ograniczeniu stresorów, które przyczyniają się do rozwoju choroby. Bydło należy jak najszybciej łączyć w grupy, unikając wprowadzania do nich nowych zwierząt, szczególnie z różnych źródeł. Czas transportu powinien być jak najkrótszy, z zapewnieniem przerw na odpoczynek z dostępem do paszy i wody.
Kraje Europy Zachodniej starają się wyeliminować BHV-1 z populacji bydła domowego. Zwalczanie wirusa jest możliwe dzięki połączeniu badań serologicznych brakowania nosicieli, bioasekuracji i immunizacji.