CO POWODUJE CHOROBĘ?
Każdy drobonoustrój wywołujący chorobę przewodu pokarmowego (enteropatogeny) może być związany
z biegunką neonatalną. Ich względna częstość występowania różni się w zależności od położenia geograficznego, jednak najpowszechniej występującymi infekcjami na większości obszarów są enterotoksyczne bakterie Escherichia coli, rotawirusy, koronawirusy,
Clostridium perfringens i Cryptosporidium parvum.
Czynniki zakaźne
Przypadki biegunki neonatalnej są zwykle związane z więcej niż jednym czynnikiem, a więc przyczyna większości epidemii jest wieloczynnikowa. Określenie poszczególnych czynników związanych z wybuchem biegunki może być ważne ze względu na specyficzną terapię i leczenie.
Pochodzenie biegunki neonatalnej jest złożone, a na przebieg i nasilenie objawów wpływają wywołujące ją patogeny, ogólny stan zdrowia i podatność cieląt, warunki środowiskowe (czynniki stresowe), ochrona przed warunkami atmosferycznymi, sposób zarządzania siarą, żywienie (niewystarczająca lub niewłaściwa dieta) oraz ogólny poziom bioasekuracji wdrożony w gospodarstwie.
Patogeny, które najczęściej wywołują biegunkę u cieląt:
Wirusy
Rotawirusy
Koronawirusy
Bakterie
Escherichia coli
Clostridium perfringens A, B, C
Salmonella spp.
Pasożyty (pierwotniaki)
Cryptosporidium parvum (kryptosporydia)
Eimeria spp. (kokcydia)
Giardia duodenalis
WARTO WIEDZIEĆ
Biegunkę może wywołać wiele wirusów, bakterii lub pasożytów, a diagnostyka patogenu powodującego problemy
w gospodarstwie powinna opierać się nie tylko na obserwacji objawów klinicznych, ale także na czasie
wystąpienia infekcji.
Przykład:
Jeśli objawy infekcji pojawiają się najczęściej między 7. a 10. dniem życia, dotyczą większej grupy cieląt, zgony są rzadkością, kał ma szaro-beżowy kolor, podbiegnięty krwią i śluzem, a cielęta nie reagują na antybiotykoterapię, najprawdopodobniej będzie to
infekcja wywołana przez pasożyta zwanego Cryptosporidium
parvum (kryptosporydioza).
Większość patogenów powodujących biegunkę uszkadza przewód pokarmowy:
- powodują nieprawidłowe działanie komórek wyściółki jelit
- mogą niszczyć komórki wyściółki jelit
- mogą zaatakować głębsze warstwy błony śluzowej jelita i szybko je niszczyć
Ważna jest bezzwłoczna analiza i szybka identyfikacja patogenów.
JAK ROZPRZESTRZENIA SIĘ ZAKAŻENIE?
W przypadku wszystkich enteropatogenów ich nosicielem może być zdrowe dorosłe bydło, które okresowo wydala je z kałem. Ekskrecja bywa częstsza w okresie okołoporodowym i wśród pierworódek. Może to prowadzić do zakażenia miejsc wycielenia oraz wymienia i kończyn matki.
Innymi źródłami zakażenia są odchody zdrowych cieląt i odchody cieląt cierpiących na biegunkę, które zawierają dużą liczbę patogenów we wczesnym stadium zakażenia. Kilka dotkniętych biegunką zwierząt może spowodować poważne zanieczyszczenie obszaru odchowu cieląt. Przenoszenie następuje poprzez kontakt kał-otwór gębowy oraz drogą wziewną (koronawirusy).
JAKIE SĄ OBJAWY KLINICZNE?
Nasilenie objawów klinicznych i przebieg kliniczny choroby mogą się znacznie różnić w zależności od
czynników zakaźnych. W przypadku zauważenia jakichkolwiek objawów biegunki, konieczne jest podjęcie
odpowiednich działań w celu opanowania choroby, aby uniknąć dalszych komplikacji zdrowotnych i
rozprzestrzeniania się zakażenia w stadzie.
Cielęta zwykle odczuwają depresję, osłabienie, spożywają mniejsze ilości paszy (lub mleka, preparatu mlekozastępczego), odchody mają zmienioną konsystencję i barwę (od papkowatych do wodnistych z możliwymi śladami śluzu i krwi), a okolice ich odbytu, zadnia część kończyn oraz zagroda są zanieczyszczone odchodami. W cięższych przypadkach może dojść do odwodnienia (utraty płynów) i śmierci.
Choroba może jednak objawiać się także nagłą śmiercią, nawet jeśli nie pojawiają się żadne objawy kliniczne (cielęta piją rano, a po południu nieoczekiwanie padają), zwłaszcza jesienią i zimą, kiedy
w ciągu tygodnia obserwujemy upadki kilku cieląt w grupie.
WAŻNE!
Wyraźnym wskaźnikiem biegunki neonatalnej jest wzrost temperatury ciała cielęcia powyżej 39,5°C.
JAK ZDIAGNOZOWAĆ BIEGUNKĘ NEONATALNĄ?
Nie można postawić jednoznacznego rozpoznania i ustalić etiologii biegunki wyłącznie na podstawie
objawów klinicznych. Historia choroby w gospodarstwie, wiek zwierzęcia (zwierząt) dotkniętego
chorobą i objawy kliniczne mogą jednak pozwolić na wstępną diagnozę.
Przy identyfikacji patogenów wywołujących chorobę można skorzystać z analizy objawów klinicznych, wykonać sekcję zwłok
w przypadku padnięcia zwierzęcia lub pobrać próbki (kał, krew,
próbki pobrane podczas sekcji) i przesłać je do laboratorium.
W celu szybkiej diagnostyki w gospodarstwie (wynik dostępny w
ciągu 15 minut po pobraniu próbki) stosuje się testy na obecności
Escherichia coli, rotawirusów, koronawirusów, Cryptosporidium
parvum i Clostridium perfringens w świeżym kale pobranym za
pomocą wymazu z odbytu.
JAK KONTROLOWAĆ BIEGUNKĘ NEONATALNĄ?
Znajomość patogenów, które atakują cielęta w gospodarstwie, jest kluczowa przy wyborze właściwych
strategii leczenia i profilaktyki.
Leczenie obejmuje eliminację czynnika wywołującego chorobę, korygowanie oraz utrzymywanie równowagi wodno-kwasowo- zasadowej i elektrolitowej zwierząt dotkniętych chorobą poprzez płynoterapię doustną i pozajelitową.
W przypadku zakażeń wirusowych jedynym sposobem zapobiegania rozwojowi choroby u nowonarodzonych cieląt jest właściwe zarządzanie siarą (przeciwciała matczyne w siarze) i profilaktyka na wszystkich poziomach, w tym odpowiednie szczepienie matek. Cielęta pozbawione dostępu do siary są niezwykle podatne na wszelkiego rodzaju infekcje (w tym enteropatogeny) i często rozwija się u nich ciężka, a nawet śmiertelna postać choroby.
Leczenie i profilaktyka chorób pasożytniczych (kryptosporydiozy i kokcydiozy) wymaga dobrania odpowiedniego leku, który zwalczy infekcję. Kolejną istotną rzeczą w walce z kryptosporydiozą i kokcydiami jest wybór środka dezynfekującego do czyszczenia otoczenia zwierząt oraz narzędzi wykorzystywanych w pracy z cielętami. Niestety stosowane zwykle środki dezynfekujące – chociaż wysoce skuteczne przeciwko wirusom i bakteriom – mają zerowy wpływ na pasożyty (kokcydia i kryptosporydia). W przypadku infekcji pasożytniczych szczególnie ważne jest więc dokładne czyszczenie mechaniczne i dobór właściwej dezynfekcji.
Zaleca się zapobieganie infekcjom bakteryjnym, podobnie
jak chorobom wirusowym, poprzez właściwe zarządzanie
siarą i szczepienia ochronne matek. Wynika to z faktu, że
niektóre patogeny bakteryjne (Escherichia coli, Clostridium
perfringens) mogą zabijać cielęta szybciej niż obserwowany
jest efekt leczenia.
UWAGA
Ze względu na złożony charakter biegunki neonatalnej nierealistyczne jest oczekiwanie pełnej skuteczności stosowanej profilaktyki.
Głównym celem jest planowanie ekonomiczne. Częstość występowania klinicznej postaci choroby i śmiertelność zależą od równowagi
między poziomem narażenia na czynniki zakaźne a odpornością cielęcia. Niezależnie od tego we wszystkich stadach obowiązuje kilka
ogólnych zasad dotyczących zapobiegania.
Zasady zapobiegania:
- Dbaj o higienę, szczególnie w miejscu wycieleń i odchowu młodych cieląt.
- Ogranicz ryzyko narażenia cieląt noworodków na patogeny poprzez oddzielenie kojców położniczych, stref odchowu cieląt
i kojców szpitalnych na terenie obiektu. - Unikaj mieszania starszych cieląt z noworodkami.
- Zadbaj o właściwe zarządzanie siarą.
- Skoncentruj się na prawidłowym żywieniu.
- Podnieś odporność cieląt poprzez wprowadzenie kompleksowych programów profilaktycznych dla matek, w tym szczepień.
PODSUMOWUJĄC
Jak rozwiązać problem biegunki w czterech krokach?
1. Oceń prawdopodobne przyczyny biegunki
Analiza sytuacji jest kluczem do określenia listy możliwych przyczyn biegunki. Po dokładnej ocenie gospodarstwa można ustalić listę prawdopodobnych przyczyn choroby.
Aby ocena była skuteczna, powinieneś przynajmniej ustalić:
- wiek dotkniętych chorobą cieląt,
- jak zarządza się siarą,
- aktualny protokół żywienia cieląt,
- aktualne warunki utrzymania cieląt,
- historię choroby w gospodarstwie,
- bieżące procedury lecznicze,
- wszelkie zmiany w zarządzaniu, które mogły być jedną z przyczyn wybuchu choroby (np. zmiana personelu, zmiana systemu utrzymania, dezynfekcji) itp.
2. Zdiagnozuj patogen(y)
Leczenie będzie się różnić w zależności od patogenu(ów).
3. Oceń zarządzanie siarą
Analiza jakości i spożycia siary ma zasadnicze znaczenie dla zdrowia cielęcia, które powinno otrzymać (najlepiej w ciągu 2 godzin po urodzeniu) odpowiednią ilość wysokiej jakości siary.
Siara to dla cielęcia nie tylko niezbędne składniki odżywcze,
witaminy, minerały i zapotrzebowanie energetyczne, ale także
przeciwciała przeciwko patogenom, które przenikają z jelita do
organizmu cielęcia. Zarządzanie siarą ma więc kluczowe znaczenie
dla zapewnienia cielętom najlepszej możliwej odporności.
Jakość dostarczanej siary można ocenić za pomocą refraktometru,
mierząc poziom białka całkowitego we krwi cieląt w wieku 2-6 dni
lub wysyłając próbki do laboratorium w celu oznaczenia poziomu
immunoglobulin. Ważne jest, aby odpowiednio udokumentować
wszystkie aspekty związane z zarządzaniem siarą.
4. Zdefiniuj leczenie i profilaktykę
Określ obszar do poprawy – przygotuj leczenie i długoterminowe
kompleksowe programy profilaktyczne. Powinny one objąć poprawę
higieny zwierząt i warunków ich utrzymania, zarządzanie siarą oraz
szczepienia w oparciu o wyniki badań patogenów w celu ochrony
stada przed dalszym zakażeniem.
WARTO WIEDZIEĆ
Chociaż postęp w leczeniu biegunki cieląt może przynieść
poprawę wskaźników przeżywalności, korzyści finansowe ze
stosowania ulepszonych środków zapobiegawczych znacznie
przewyższają korzyści z leczenia.
W jaki sposób MSD Animal Health może pomóc w
radzeniu sobie z biegunkami w gospodarstwie?
MSD od lat współpracuje z lekarzami weterynarii i hodowcami bydła na całym świecie.
Służymy pomocą w diagnozowaniu występujących w gospodarstwie patogenów
odpowiedzialnych za biegunkę (szybka i pewna diagnostyka patogenów biegunkowych,
badania laboratoryjne w certyfikowanym laboratorium), przeszkoleniu personelu w
prawidłowym zarządzaniu siarą, ocenie warunków utrzymania w gospodarstwie, w
audytach higieny zwierząt oraz przygotowywania protokołów leczenia i szczepień
dostosowanych do aktualnej sytuacji w stadzie.